Προτάσεις για τα περιοδικά της ΕΜΕ (δεκαετία 1980) Γιατί το παρελθόν πρέπει να μας διδάσκει: Σε αναζήτηση μιας πρότασης για το σήμερα… (εισήγηση στην ημερίδα 8/9/2017)

της Αγγελικής Χ. Χρονοπούλου

_{Περιεχόμενα}

_{Εισαγωγικά}

_{Μια πρώτη (ενδεικτική) καταγραφή των προτάσεων για τα περιοδικά Ευκλείδης Α΄ και Ευκλείδης Β΄}

_{Σε αναζήτηση μιας πρότασης για τα περιοδικά για το σήμερα… Στόχοι που χρειάζεται να πληρούνται}

_{Για την οικονομική διάσταση των περιοδικών, ενδεικτικά στοιχεία-και όχι μόνο}

_{Για την ποιοτική διάσταση των περιοδικών, σε αναζήτηση μιας πρότασης για τα περιοδικά για το σήμερα…}

_{Επίλογος (προσωρινά)}

_{Ενημερωτικά}

Εισαγωγικά

ΤΟ ΔΣ αποφάσισε (10/7/2017) να διοργανώσει ημερίδα με θέμα: "Προτάσεις βελτίωσης των περιοδικών Ευκλείδης Α΄ και Β΄" την Παρασκευή 8/9/2017, ώρα 16.00 (στην αίθουσα διαλέξεων της ΕΜΕ).

Στόχος της ημερίδας είναι η διερεύνηση τρόπων με τους οποίους τα παραπάνω περιοδικά μπορούν να βελτιώσουν τόσο τα ποιοτικά όσο και τα ποσοτικά τους χαρακτηριστικά.

Όπως σημειώνεται http://www.hms.gr/?q=node/1244 η ημερίδα “είναι ανοικτή και έχουν τη δυνατότητα να την παρακολουθήσουν και να σχολιάσουν οι συνάδελφοι. Ελπίζουμε η ημερίδα να αποτελέσει την αφετηρία ενός δημιουργικού διαλόγου και στενότερης συνεργασίας των συναδέλφων με τα περιοδικά της ΕΜΕ”.

Εύχομαι και καταβάλλω προσπάθεια η ημερίδα να καταλήξει σε μια διαδικασία που θα διασφαλίσει το καλύτερο αποτέλεσμα για τα περιοδικά και συνακόλουθα για την ΕΜΕ και όχι να λειτουργήσει νομιμοποιητικά προαποφασισμένων αδιαφανών επιλογών.

Αρχικά από την «Ενημέρωση» τεύχ. 32 (Οκτ. 1987), σελ. 28, που κυκλοφόρησε με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 70 χρόνων λειτουργίας της ΕΜΕ αναφέρω το κείμενο του Β. Γιαννακόπουλου με τίτλο: Μπορούμε να ξεπεράσουμε τον εαυτό μας; όπου απολογιστικά αναφέρει πως ο Ευκλείδης Α΄ “έχει κατακτήσει μια σοβαρή θέση στη διαδικασία της μαθηματικής μας εκπαίδευσης” ενώ για τον  Ευκλείδη Β΄ καταλήγει ότι “Οι αδυναμίες του έχουν έντονα επισημανθεί από τους ίδιους τους συνεργάτες του περιοδικού όλα δείχνουν ότι ωριμάζει η ιδέα της ρήξης με το παλιό”.

Και αρχίζω από αυτό το σημείο προβληματισμού, όσο αφορά τη σημερινή ημερίδα. Τι τελικά συνέβη;  Συντελέστηκε η ρήξη; Πότε και πώς; Ή ακόμη 30 χρόνια μετά ωριμάζει…

Στο πλαίσιο της συμμετοχής μου στην ημερίδα (με εισήγηση) θα αναφερθώ στις προτάσεις για τα περιοδικά Ευκλείδης Α΄ και Ευκλείδης Β΄ της περιόδου της μεταπολίτευσης γιατί το παρελθόν πρέπει να μας προβληματίζει και να μας… διδάσκει.

Με την ευκαιρία της προετοιμασίας σας για την ημερίδα είτε ως εισηγητές είτε ως συμμετέχοντες σήμερα, και στο πλαίσιο ενός ουσιαστικού διαλόγου, σας προτρέψαμε[1] να διαβάσετε το υλικό και να ασχοληθείτε με τις θέσεις που διατυπώνονται (δεκαετία του ‘80) και να δώσετε καταρχήν ερμηνείες τι μεσολάβησε και φθάσαμε εδώ και να αναζητήσετε τρόπους να ξαναπιάσουμε το νήμα και να πάρουν τα περιοδικά “κεφάλι”.

Μια πρώτη (ενδεικτική) καταγραφή των προτάσεων για τα περιοδικά Ευκλείδης Α΄ και Ευκλείδης Β΄

Ενδεικτικά αναφέρω τις προτάσεις με τίτλο: “Εισήγηση των Συντακτικών Επιτροπών του Ευκλείδη. Προς το ΔΣ” που δημοσιεύονται στην «Ενημέρωση» στο τεύχ. 17-18 (Σεπτ.-Οκτ. 1982), σελ. 25-27 που αναφέρεται στη μορφή και το περιεχόμενο των περιοδικών. Στη μορφή και τη λειτουργία των Επιτροπών και στον τρόπο διακίνησης και την αύξηση της κυκλοφορίας των περιοδικών

και στην «Ενημέρωση», τεύχ.  20 (Μάης 1983) με τίτλο: “Εισήγηση στο ΔΣ για την έκδοση του Ευκλείδη Α΄” του Γ. Μενδωνίδη (με Συντακτική Επιτροπή τους Γ. Μενδωνίδη, Γ. Ωραιόπουλο, Παρ. Μαρουσάκη, Β. Πολυδούρη και Γ. Καμπούκο) δημοσιεύονται σελ. 8-9

Επίσης στην «Ενημέρωση» 20 (Μάης 1983), στη στήλη «Αλληλογραφία» (σελ. 17-18) δημοσιεύεται επιστολή (του Π. Μαρουσάκη) με απόψεις για τον Ευκλείδη Α΄ και επιστολή με προτάσεις μελών (Παραρτήματος ΕΜΕ Ηλείας) για έκδοση περιοδικού δελτίου, σεμινάρια κλπ.

Και ενώ στο “Γράμμα από το ΔΣ” στη σελ. 3 «Ενημέρωση» τεύχ. 20 (Μάης 1983) αναφέρει πως “Ο Ευκλείδης, το πιο μαζικό έντυπο της ΕΜΕ (...) χωλαίνει παντού. Γιαυτό το λόγο το ΔΣ θεώρησε σκόπιμο να δημιουργήσει και τρίτο περιοδικό, τον Ευκλείδη Γ΄ (...)”

στη σελ. 9 δημοσιεύεται “Εισήγηση στο ΔΣ για την έκδοση του Ευκλείδη Β΄” του Σ. Νεγρεπόντη, όπου αναφέρεται πως “το ακριβές οργανωτικό σχήμα που θα καταλήξει ο Ευκλείδης Β΄ δεν έχει ακόμη οριστικοποιηθεί, αλλά οπωσδήποτε θα δοθεί μεγάλη προσοχή στις Επιτροπές των Στηλών που περιγράφονται παρακάτω. Έτσι θα αναπτυχθεί μια πιο επαγγελματική, και λιγότερο ερασιτεχνική, αντιμετώπιση και νοοτροπία. (...) Οι ανοιχτές επιτροπές θα δουλεύουν μετά από έντονη προεργασία και προετοιμασία όλων όσων συμμετέχουν. (...) Η νέα Γραμματεία έκδοσης του Ευκλείδη Β΄ αποτελείται από τους Σ. Γαλανή, Σ. Νεγρεπόντη, Δ. Ποσταντζή, Α. Τσαγγάρη, Χ. Καλλιγά, Δ. Ζέρβα, Γ. Καμπούκο”.

Ακολούθησαν στην «Ενημέρωση» τεύχ. 32 (Οκτ. 1987), που κυκλοφόρησε με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 70 χρόνων λειτουργίας της ΕΜΕ (σελ. 29-36) Αναλυτικοί σχεδιασμοί των γραμματειών έκδοσης των αντίστοιχων περιοδικών[2].

Στις σχετικές προτάσεις τους θα αναφερθούμε αναλυτικά στη συνέχεια.

Ο αντίκτυπος των περιοδικών της ΕΜΕ, όμως, έχει και οικονομική συνιστώσα πέραν της επιστημονικής.

Σε αναζήτηση μιας πρότασης για τα περιοδικά για το σήμερα… Στόχοι που χρειάζεται να πληρούνται

Στο ερώτημα, και σήμερα τι κάνουμε; Ποια είναι η απάντηση;

Θα σας αναπτύξω, λοιπόν, την προβληματική μου η οποία και βασίζεται στο εξής ερώτημα στο οποίο θα πρέπει να απαντήσουμε πριν τεθεί σε δημόσια συζήτηση,  με ευρεία συμμετοχή των μελών (ενεργών και μη) της ΕΜΕ, το πώς θα βελτιωθούν τα περιοδικά Ευκλείδης Α΄ και Β΄.

Πώς, λοιπόν, από τον εκδημοκρατισμό που επιχειρήθηκε τη δεκαετία του 1980 (αναφέρομαι στο χρονικό διάστημα 1977-1990) κατέληξε η ΕΜΕ στην τωρινή, εκτιμώ, αν συνεχίσουμε στην ίδια... ρότα μη αναστρέψιμη, κατάσταση;

Στο δια ταύτα, λοιπόν, πριν από κάθε πρόταση βελτίωσης επικεντρωμένη στον Ευκλείδη Α΄ και Ευκλείδη Β΄ θα πρέπει να επαναπροσδιορίσουμε τον τρόπο που, διά των προτάσεων που θα υποβληθούν για συζήτηση, θα αναστραφεί

1ο “η απομαζικοποίηση της ΕΜΕ μέσω της μείωσης των μελών της, η οποία αναγνωρίζεται ως δείκτης υποβάθμισης του επιστημονικού ρόλου της ΕΜΕ και φυσικά βασική παράμετρος της χρεοκοπίας στην οποία με μαθηματική ακρίβεια οδηγείται η ΕΜΕ”[3].

Τον τρόπο που θα αποτελέσει η εθελοντική προσφορά πόλο συσπείρωσης και μαζικότητας αναστρέφοντας

2ο την “«εθελοντική» προσφορά του ΔΣ της ΕΜΕ, η οποία είναι ένας βολικός μύθος...

Επισημαίνουμε, λοιπόν, πως εθελοντική προσφορά στο ΔΣ για 30 χρόνια ή για 10 χρόνια, δεν είναι εθελοντική προσφορά.

Και όποιος έχει αντίρρηση ας επιχειρήσει ένα απολογισμό δημοσίως και ευχαρίστως να βοηθήσουμε. Ένα ημερολόγιο συμμετοχών – δράσεων για παράδειγμα. Τι λέτε συνάδελφοι; Θέλετε να αποτιμήσουμε εθελοντικά την «εθελοντική» συνεισφορά σε προϋπηρεσία, σε εμπειρία και σε παράπλευρες παροχές και σε βάθος χρόνου;

Και αν χρειαστεί αποτυπώνουμε και τις πολιτικές και ακαδημαϊκές θέσεις που διεκδίκησαν (όποιοι διεκδίκησαν) και κέρδισαν (όποιοι κέρδισαν) χρησιμοποιώντας την ΕΜΕ ως εφαλτήριο για ατομικές κατακτήσεις όπως τίτλοι κ.ά.π.”[4]

Επισημαίνουμε πως άλλο το εργασία “χωρίς χρηματική αμοιβή” και άλλο “εθελοντική” προσφορά κατ’ ανάθεση επιλεκτικά και με αδιαφανή κριτήρια….

Και 3^ο τον τρόπο που θα στελεχωθούν με όρους διαφάνειας και δημοκρατικότητας οι επιτροπές των περιοδικών από πρόσωπα που θα επιφέρουν εγγυημένο αποτέλεσμα.

Στο σημείο αυτό βάζω στη συζήτηση (παραδειγματικά) την πρόταση να ορίζονται αξιολογικά από το ΔΣ οι Συντακτικές Επιτροπές (από ταμειακά τακτοποιημένα μέλη της ΕΜΕ) μετά από δημόσια προκήρυξη εκδήλωσης ενδιαφέροντος (με 20 το πολύ μέλη αρχικά ανά περιοδικό και όχι αναλογικά ανά εκλογική παράταξη) και στη συνέχεια καθεμία Συντακτική Επιτροπή με εσωτερικές διαδικασίες να εκλέγει τους υπεύθυνους, άμεσα ανακλητούς και με μονοετή θητεία και με επανεκλογή χωρίς συνεχόμενη θητεία.

Για την οικονομική διάσταση των περιοδικών, ενδεικτικά στοιχεία-και όχι μόνο

Για να έχουμε, όμως, μια τάξη μεγέθους αναφέρουμε τα παρακάτω στοιχεία που αναδεικνύουν το πρόβλημα και κυρίως σηματοδοτούν ότι η βελτίωση της ποιότητας των περιοδικών σε έδαφος διαφανούς και δημοκρατικής με αξιοκρατικά κριτήρια λειτουργίας τους θα συμβάλλει στη μαζικοποίηση της ΕΜΕ (και των περιοδικών) και συνάμα στην αύξηση της κυκλοφορίας τους ανάμεσα στους μαθητές και τους καθηγητές τους.

Με βάση (ενδεικτικά) δημοσιευμένα στοιχεία η διακύμανση της πτωτικής τάσης των πωλήσεων των περιοδικών έχει ως εξής:

Στην «Ενημέρωση», τεύχ. 4 (1977-1978) σελ. 17 (σχετικά με τον Ευκλείδη Α΄ και Β΄) αναφέρει πως: “Μέχρι στιγμής οι παραγγελίες έφθασαν συνολικά στο ύψος των 44.080 τευχών περίπου”

Έχει προηγηθεί στην «Ενημέρωση», τεύχ. 3 (1977 Σεπ-Νοέ) σελ. 6 (σχετικά με τον Ευκλείδη) η πρόβλεψη πως: “Όλα δείχνουν ότι ο ΣΤΟΧΟΣ μας να φτάσουμε στα 50.000 τεύχη το δίμηνο είναι απόλυτα πραγματοποιήσιμος. Μέχρι στιγμής οι παραγγελίες είναι 25.000 τεύχη! Αξίζει να σημειωθεί ότι από τις παραγγελίες αυτές οι 3.800 δηλαδή το 10% είναι παραγγελίες που ΄κανε το ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΛΑΜΙΑΣ (…)”

Στην «Ενημέρωση», τεύχ. 2 (χ.χ. Ιούν-Αύγ) [1977] σελ. 2 (και ενώ, όπως αναφέρεται τα μέλη της ΕΜΕ είναι περίπου 4.000) στο “Γράμμα από το ΔΣ”, τονίζουν ότι “ο «Ευκλείδης» από τώρα πρέπει να βρίσκεται στο επίκεντρο της προσπάθειάς μας. Γιατί πέρα από το εκπαιδευτικό του έργο, στο οποίο πρέπει όλοι να συμβάλλουμε, ώστε το περιοδικό να αποτελεί πραγματικό βοήθημα της δουλειάς του καθηγητή στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο, είναι και η κύρια πηγή οικονομικών για την Εταιρεία. Και μόνο για το λόγο αυτό συνάδελφε, αξίζει να προβληματιστείς πολύ. Να προβάλλεις τον «Ευκλείδη» στο περιβάλλον σου. Να επικοινωνήσεις με συναδέλφους που ξέρεις ότι δεν έχουν το θέμα αυτό στο στόχο των δραστηριοτήτων τους, να συζητήσεις το θέμα, να μας στείλεις τις ενέργειες που έκανες να τις περάσουμε στην «Ενημέρωση» επώνυμα ή ανώνυμα ώστε να δημιουργήσουμε το κατάλληλο κλίμα άμιλλας”.

Από όλα αυτά, πόσα μπήκαν σε εφαρμογή;

Η προφανής απάντηση είναι πως παρέμειναν λόγια και διακηρύξεις και λίγο πολύ ξεχάστηκαν είτε επαναλαμβάνονται έκτοτε προεκλογικά ή/και μετεκλογικά μέχρι να οριστούν οι νέοι υπεύθυνοι ή να ανανεωθούν οι θητείες τους με απόφαση του ΔΣ, αναλογικά με τα εκλογικά αποτελέσματα!

Σε αυτή, όμως, τη “δημοκρατική” αντίληψη οφείλεται ο κατήφορος όπως αυτός προσδιορίζεται ήδη από το 1982!

Στην  «Ενημέρωση», τεύχ. 15-16 (1982 Μάρ) σελ. 43 καταγράφεται η πτωτική τάση των πωλήσεων όταν σχετικά με τον «Ευκλείδη» αναφέρει πως: “Ο Ευκλείδης Α΄ (για τους μαθητές του Γυμνασίου) και ο Ευκλείδης Β΄ (για τους μαθητές του Λυκείου) έχουν ιστορία 50 ετών και η κυκλοφορία τους κυμαίνεται στις 35.000. Πρόκειται για θεμελιώδεις μαθηματικές εκδόσεις”.

Παράλληλα παρά την πτωτική τάση της κύριας πηγής οικονομικών για την Εταιρεία το 1989(!!!) στην «Ενημέρωση», τεύχ. 38 (1989 Φλεβάρης) σελ. 1 στο “Γράμμα από το ΔΣ” ανακοινώνεται ότι το “ταμειακό της υπόλοιπο 17.000.000 δραχμές” (δηλαδή κέρδος 50.000 ευρώ με σημερινές τιμές)

Και διερωτόμαστε, από που “έβρεχε” λεφτά στην ΕΜΕ τα οποία κατασπαταλήθηκαν αγγίζοντας (με αναγωγή) τα 200.000 ευρώ(;)[5] μέχρι σήμερα;

Οι πωλήσεις βέβαια των περιοδικών Ευκλείδης (μικρός, Α΄ και Β΄) συνεχίζουν την κατιούσα και στην «Ενημέρωση» 2013 Μάιος –Ιούνιος (σελ. 10) στην ενότητα Β΄ αναφέρεται πλέον πως:

Η ΕΜΕ εκδίδει τα περιοδικά Ευκλείδης (μικρός, Α΄ και Β΄) από 12.000 αντίτυπα έκαστον.

Επισημαίνω πως το “εκδίδει” δεν αντιστοιχεί σε πωλήσεις. Στοιχεία για το πόσα πωλούνται δεν εντοπίστηκαν στην «Ενημέρωση», παρά μόνο πόσα ταχυδρομούνται σε οφειλέτες 2 και 3 ετών κ.ο.κ.

Στο ίδιο τεύχος της «Ενημέρωσης» (σελ. 5)[6] αναφέρει ότι στη συνεδρίαση του ΔΣ 28/6/2013 (πράξη 5η /1124) “3. ΤΟ ΔΣ όρισε επιτροπή από τα μέλη του ΔΣ (…) για διαμόρφωση πρότασης για την ποιοτική αναβάθμιση και τη βελτίωση των πωλήσεων όλων των εκδόσεων της ΕΜΕ ως επίσης και την καλύτερη και αποδοτικότερη λειτουργία των ερευνητικών κέντρων”.

Νεότερες αναφορές για την εν λόγω επιτροπή δεν υπάρχουν ούτε στον απολογισμό του 2013 ούτε και στον απολογισμό της διετίας 2013-2015 (30/1/2015)

Γενικευτικά και αναπόδεικτα, όμως, στον απολογισμό δράσης του ΔΣ διετία 2013-2015 (30/1/2015) στη σελ. 3 αναγράφεται ότι “οι βασικοί στόχοι που έθεσε αυτή τη διετία το ΔΣ ήταν: (…) 9. Η διεύρυνση και ο εκσυγχρονισμός των εκδόσεων της ΕΜΕ”.

Το γεγονός αυτό αναδεικνύει πως η ρητορική της διεύρυνσης, του εκσυγχρονισμού των εκδόσεων κλπ είναι... πρώτη επιλογή για το ΔΣ, το 2013, όμως σε συνδυασμό με το γεγονός ότι δεν ανακοινώθηκε πόρισμα για τις πωλήσεις (ομοίως και για τη λειτουργία των ερευνητικών κέντρων) από την εν λόγω επιτροπή σηματοδοτούν πως και αυτή η επιτροπή ορίστηκε μόνο για να εμπλουτιστεί το βιογραφικό των κατ’ ανάθεση συμμετεχόντων σε αυτήν.

Στη συνέχεια ορίστηκε («Ενημέρωση» 2015 Ιούλ–Αύγ, σελ. 3) νέα “επιτροπή αποτελούμενη από τους (...) για να εισηγηθεί προτάσεις για τη βελτίωση και διάθεση των περιοδικών”.

Και για την επιτροπή αυτή δεν υπάρχουν αναφορές στον απολογισμό της διετίας 2015-2017 (6/2/2017)

Όσο αφορά τις πωλήσεις στον απολογισμό δράσης του ΔΣ διετία 2013-2015 (30/1/2015) στην Έκθεση της ΕΕ (σελ. 12) σημειώνεται: “2. (…) Τα τεύχη (…) του Ευκλείδη Α΄ και Β΄ στάλθηκαν σε 6.000 περίπου μέλη της ΕΜΕ (…) δηλαδή σε μέλη που χρωστάνε 3 έτη”.

Ενώ η ΕΕ (21/2/2017) διαπιστώνει πως “2. Τα τεύχη (…) του Ευκλείδη Α΄ και Β΄ στάλθηκαν σε 5.300 περίπου μέλη της Ε.Μ.Ε. (…) δηλαδή σε μέλη που χρωστάνε 2 έτη”.[7]

Με δυο λόγια και για να μην σας κουράζω με αριθμούς, σχετικά με τον Ευκλείδη Α΄ και Β΄ από παραγγελίες που έφθασαν συνολικά στο ύψος των 44.080 τευχών περίπου (το 1978) φθάσαμε (το 2013) στα 12.000 αντίτυπα ανά έκδοση (όχι πωληθέντα) και μέσα σε μια 5ετία (21/2/2017) στα 5.300 αντίτυπα (όχι πωληθέντα) 

Για την ποιοτική διάσταση των περιοδικών, σε αναζήτηση μιας πρότασης για τα περιοδικά για το σήμερα…

Όσον αφορά την ποιοτική διάσταση των περιοδικών Ευκλείδης Α΄ και Β΄ είναι προαπαιτούμενο αλλά όχι και αυτονόητη για να προχωρήσουμε σε προτάσεις βελτίωσης των περιοδικών αυτών και να αποδειχθεί παραγωγική αυτή η ημερίδα.

Προτείνω, λοιπόν, να συνεχιστεί η συζήτηση και οι εισηγήσεις να αναρτηθούν να σταλούν ηλεκτρονικά στους 2.500 (περίπου) συναδέλφους (με  e mails), να σταλεί ανακοίνωση σε ενημερωτικές ιστοσελίδες, για το που είναι αναρτημένο το υλικό, και μια μικρή περίληψη που να προσελκύει να τις διαβάσουν.

Επιπλέον να συγκροτηθεί μια ad hoc 10μελής επιτροπή από σχετικούς όχι με παραταξιακά κριτήρια και χωρίς τη συμμετοχή νυν υπεύθυνων περιοδικών για να αναδειχθεί το νέο πνεύμα.

Μέχρι τα τέλη Δεκέμβρη του 2017 θα μελετήσουν το υλικό θα καταλήξουν σε κοινή εισήγηση η οποία ανακοινώνεται και υποβάλλονται αιτήσεις από ενδιαφερόμενους για να συμμετάσχουν σε μια έκδοση (τύπου project) των νέων (στη μορφή και το περιεχόμενο) περιοδικών.

Στο μεταξύ εκδίδονται κανονικά τα περιοδικά Ευκλείδης Α΄ και Β΄.

Μελετώντας τις προτάσεις για τα περιοδικά Ευκλείδης Α΄ και Β΄ (υπομνήματα, επιστολές, κρίσεις και επικρίσεις κ.ά.π.) που αντλήθηκαν από την «Ενημέρωση» τεύχη 1 (1977) - 44 (1990) με την ανάλυση των στοιχείων επιχείρησα να απαντηθεί το ερώτημα: γιατί κατέληξαν όπως κατέληξαν τα περιοδικά αυτά.

Για να καταστεί παραγωγική, λοιπόν, αυτή η ημερίδα θεωρώ απαραίτητο να σας ενημερώσω για το τι προηγήθηκε σε επίπεδο διαφάνειας και διεύρυνσης των Συντακτικών Επιτροπών των περιοδικών αυτών την περίοδο της μεταπολίτευσης, δηλαδή το χρονικό διάστημα 1977-1990.

Επανερχόμαστε, λοιπόν, με δύο ιστορικές αναφορές για το πως ξεκίνησαν τα περιοδικά Ευκλείδης Α΄ και Ευκλείδης Β΄:

“ειδικά για τους φοιτητές των Μαθηματικών και τους μαθητές το ΔΣ της ΕΜΕ ύστερα από εισήγηση του τότε προέδρου της κ. Νείλου Σακελλαρίου, το 1929, αποφάσισε την έκδοση του περιοδικού «Παράρτημα του Δελτίου της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας». Έτσι από το Δεκέμβρη του 1930 που πρωτοεκδόθηκε το «Παράρτημα του Δελτίου της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας» μέχρι σήμερα οι μαθητές έχουν το δικό τους μαθηματικό περιοδικό. Μόνο που από το 1967 και ύστερα το «Παράρτημα του Δελτίου της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας» άλλαξε όνομα[8] και έγινε ο γνωστός «Ευκλείδης»”[9].

Στη συνέχεια, με απόφαση ΓΣ, “το περιοδικό Ευκλείδης διαχωρίστηκε σε δύο ανεξάρτητα περιοδικά: Το «Ευκλείδης Α΄» για το Γυμνάσιο και το «Ευκλείδης Β΄» για το Λύκειο που τα επιμελούνται αυτόνομα πολυμελείς Συντακτικές Επιτροπές, ανοικτές σε κάθε συνάδελφο” [10] (αναφορά από την εγκύκλιο προς όλους τους Συλλόγους Καθηγητών των Λυκείων (Γυμνασίων) της χώρας)

Επίσης ζητήθηκε η γνώμη των ίδιων των μαθητών και με αυτό τον τρόπο απευθύνθηκαν άμεσα στα παιδιά προσδοκώντας μια διεύρυνση του κύκλου, που γνωρίζει την ύπαρξη των περιοδικών. Με την επιστολή που απηύθυναν “σε όλα τα Συμβούλια των Μαθητικών Κοινοτήτων των Γυμνασίων και Λυκείων της χώρας μας” [11]

Και κατέληγαν στην επιστολή τους προς τους μαθητές “Θα σας ζητούσαμε να αναλάβετε να οργανώσετε συζητήσεις στα Γυμνάσια ή Λύκειά σας ώστε συλλογικά να αποφανθούν οι μαθητές τι ακριβώς θέλουν γύρω από τα περιοδικά ΕΥΚΛΕΙΔΗΣ Α΄ για το Γυμνάσιο και ΕΥΚΛΕΙΔΗΣ Β΄ για το Λύκειο. Τις γνώμες σας και τις σχετικές προτάσεις σας μπορείτε να συζητήσετε με τους Μαθηματικούς του Σχολείου σας, αλλά και να γράψετε σε μας στη διεύθυνση Πανεπιστημίου 34 (…) Για το ΔΣ της ΕΜΕ, με αγάπη Ο Πρόεδρος Ν. Αρτεμιάδης. Ο Γεν. Γραμματέας Ι. Στρατής” [12].

Στη συνέχεια («Ενημέρωση» τεύχ. 5, 1978 Απρ–Αύγ (σελ. 31-32)  απευθύνουν επιστολές (στους συλλόγους Καθηγητών διαμέσου των Λυκειαρχών και των Γυμνασιαρχών -αλλά όχι στα μαθητικά συμβούλια) γεγονός που αποτιμάται ως στροφή σε σχέση με τις επιστολές που προηγήθηκαν[13].

Το 1979 δημοσιεύεται “Μια έκκληση από τη Συντακτική Επιτροπή του Ευκλείδη” («Ενημέρωση» τεύχ. 8, 1979 Οκτ, σελ. 10) όπου αναφέρεται πως “πρέπει να γίνουν σοβαρές προσπάθειες για την απομυθοποίηση ενός μεγάλου μέρους των μαθηματικών και για την κατάργηση ενός μεγάλου «μέρους» την υπέρμετρη ασκησιολογία. Πρέπει να απαλύνουμε το δέος που νιώθουν τόσοι νέοι άνθρωποι για τις ατελείωτες ασκήσεις που είναι στοιβαγμένες εδώ και κει, τις οποίες καλούνται να επιλύσουν, χωρίς κανείς νάχει φροντίσει από τα πριν για τις κατάλληλες υποδομές. Το περιοδικό μας κάνει κάθε δυνατή προσπάθεια να συμβάλλει σ΄ αυτή τη γενική κατεύθυνση που έχουμε όλοι χαράξει μέσα από τις δημοκρατικές διαδικασίες της Εταιρείας μας και ζητάει την ενεργητική σου συμμετοχή. (…) Οι επιτροπές σύνταξης του περιοδικού είναι ανοιχτές για όλους τους συναδέλφους, ιδιαίτερα για όσους εργάζονται στην περιοχή Αττικής και δεν μπαίνει ζήτημα αποστάσεων. (…) Σημ.: Η επιτροπή του Ευκλείδη Α΄ για το Γυμνάσιο συνεδριάζει κάθε Τρίτη 12 το μεσημέρι. Για τη δουλειά της επιτροπής Ευκλείδη Β΄ για το Λύκειο συνάδελφοι μπορούν να παίρνουν πληροφορίες καθημερινά στα γραφεία της ΕΜΕ 12-2 μμ

Σε μια προσπάθεια συγκρότησης επιτροπής τεχ. εκπ/σης, που θα ασχοληθεί με ζητήματα μαθηματικών στα Τεχν. Λύκεια και Σχολές καλούνται οι συνάδελφοι που ενδιαφέρονται να δηλώσουν συμμετοχή να επικοινωνήσουν (…)”

Στην «Ενημέρωση» τεύχ. 14, 1981 Απρ (σελ. 5) ανακοινώνεται ότι “(…) λειτουργούν μόνιμα οι παρακάτω επιτροπές δουλειάς, που είναι ανοιχτές για τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων: Ευκλείδη Α΄ (Για το Γυμνάσιο) Υπεύθυνοι: Χ. Κισκύρας – Ν. Σταματάς Ευκλείδη Β΄ (Για το Λύκειο) Υπεύθυνοι: Β. Γιαννακόπουλος – Χ. Παπαδοπούλης (…)”

Στη συνέχεια αναφέρω ενδεικτικά την «Ενημέρωση» τεύχ. 21, 1983 Οκτ (σελ. 11) όσον αφορά τον Ευκλείδη Α΄ όπου υπάρχει ανακοίνωση που ενημερώνει για το χρονοδιάγραμμα και τον προγραμματισμό της ύλης και ζητείται συνεργασία της οργανωτικής επιτροπής με Παραρτήματα και με μαθητές. 

Επίσης στην «Ενημέρωση» τεύχ. 25, 1985 Μάης (σελ. 30) υπάρχει ολοσέλιδη ανακοίνωση με τον ετήσιο προγραμματισμό ύλης για Ευκλείδη Α΄ και Ευκλείδη Β΄ με την υπόμνηση ότι “Το ΔΣ της ΕΜΕ επιθυμώντας την ευρύτερη συμμετοχή των συναδέλφων στη συγγραφή των περιοδικών Ευκλείδη Α΄ και Β΄ ζήτησε από τις Συντακτικές Επιτροπές τον ετήσιο προγραμματισμό ύλης, και περιμένει με χαρά την ανταπόκρισή σας”.[14]

Επισημαίνουμε πως στο “Γράμμα από το ΔΣ” («Ενημέρωση» τεύχ. 26, 1985 Νοέ, σελ. 3) σημειώνεται ότι “Σε αλλεπάλληλες αποφάσεις το ΔΣ πήρε συγκεκριμένα μέτρα που αποσκοπούν: Στην πιο πλατιά συμμετοχή των συναδέλφων και Παραρτημάτων στις συντακτικές επιτροπές των περιοδικών της ΕΜΕ που ουσιαστικά έτσι μεταβάλλονται σε ανοικτές επιτροπές”.

Στη συνέχεια απευθύνεται από το ΔΣ («Ενημέρωση» τεύχ. 28, 1986 Σεπτ, σελ. 32) ολοσέλιδη Ανοιχτή-Πρόσκληση στους συναδέλφους που “έχει σκοπό να επισημάνει την αναγκαιότητα της συμβολής σου –παράλληλα με τη δική μας συνεχή και συντονισμένη προσπάθεια για την διάδοση και την ποιοτική βελτίωση των περιοδικών μας. Ο Ευκλείδης Α΄, ο Ευκλείδης Β΄, ο Ευκλείδης Γ΄ και η Μαθηματική Επιθεώρηση (...)”.[15]

Έχει προηγηθεί («Ενημέρωση» τεύχ. 25, 1985 Μάης, σελ. 22) στη στήλη “Αλληλογραφία” επιστολή του Γ. Ωραιόπουλου που αναφέρεται στους στόχους των εκδόσεων της ΕΜΕ στην οποία (ενδεικτικά) αναφέρει: “Ο σοβαρότερος συντελεστής για την επίτευξη των βασικών σκοπών της ΕΜΕ είναι τα έντυπα που εκδίδει. Μ΄ αυτά επιδιώκονται ιδιαίτερα οι παρακάτω στόχοι:

1. Καλλιέργεια της μαθηματικής επιστήμης και παιδείας. (…) 3. Βοήθεια στους μαθητές και σπουδαστές στην κατανόηση της ύλης που διδάσκονται στα Μαθηματικά. Τα περιοδικά «Ευκλείδης Α και Β» κινούν το ενδιαφέρον τους και τους προτρέπουν να στραφούν προς την Επιστήμη μας. 4. (…) Πρέπει να σκεφθούμε τη δυνατότητα έκδοσης «Ευκλείδη Δ» για το Δημοτικό και «Ευκλείδη Φ» για την τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Για την παιδαγωγική κατάρτιση των συναδέλφων χρειάζονται κατάλληλα βιβλία με τις προοπτικές που έθεσε ο «Ευκλείδης Γ» και «Επιστήμη και Εκπαίδευση»”.

Το Νοέμβρη του 1985 ανακοινώνεται («Ενημέρωση» τεύχ. 26, 1985 Νοέ, σελ. 5) ότι “η Συντακτική Επιτροπή του Ευκλείδη Β΄ πήρε ομόφωνα την απόφαση να προχωρήσει στη δημιουργία επιτροπών μελέτης και κρίσης των διδακτικών βιβλίων της Μέσης Εκπαίδευσης. Τα πορίσματα των επιτροπών  θα ανακοινωθούν στο 3^ο Συνέδριο Μαθηματικής Παιδείας που διοργανώνει για το Μάη 1986 η ΕΜΕ”.

Μετά 3 μήνες στην («Ενημέρωση» τεύχ. 30[16], 1987 Φλεβ, σελ. 8) ανακοινώνονται οι αλλαγές, που σήμερα σηματοδοτούν τη συνέχεια για 30 χρόνια:

“Στις επιτροπές έκδοσης των περιοδικών Ευκλείδη Α και Β έγιναν οι εξής αλλαγές: Στον Ευκλείδη Α΄ ορίστηκε υπεύθυνος ο συν. Γ. Ωραιόπουλος από τις αρχές του 1986, στη θέση της συναδέλφου Ε. Καπετάνου και στον Ευκλείδη Β΄ στη θέση του συναδέλφου Α. Μαμούρη ορίστηκε ο συνάδελφος Γ. Δημάκος.  Την δε επιμέλεια της σύνταξης του Ευκλείδη Β΄ ανέλαβαν οι συνάδελφοι Ν. Ζαφειρόπουλος, Β. Ζώτος, Γ. Καμπούκος. (…) το ΔΣ με τους υπεύθυνους στις συντακτικές επιτροπές βρίσκεται σε συνεχή διάλογο για την παραπέρα αναμόρφωση και βελτίωση των περιοδικών μας μέσα από αμοιβαίες προτάσεις. Βέβαια πρέπει να αναφέρουμε πως ο τρόπος λειτουργίας των επιτροπών δεν είναι ο ιδανικός. Χρειάζεται αναδιάρθρωση της λειτουργίας των με στόχο την καλύτερη αξιοποίηση των μελών της και τη συσπείρωση νέων συναδέλφων σε αυτές”

Τον Απρίλη του 1987 “το ΔΣ της ΕΜΕ επιθυμώντας την ευρύτερη συμμετοχή των συναδέλφων και των παραρτημάτων στη συγγραφή των περιοδικών Ευκλείδης Α΄, Ευκλείδης Β΄ αλλά και των περιοδικών Ευκλείδης Γ΄ και Μαθηματική Επιθεώρηση καθώς και του Επιστημονικού Δελτίου της ΕΜΕ κάνει έκκληση για ανταπόκριση σε όλους τους συναδέλφους που έχουν πρωτότυπες εργασίες ή άρθρα για παρουσίαση. Έχει κιόλας ξεκινήσει μια διαδικασία (...) Περιμένουμε συνεργασίες για τα επόμενα τεύχη των αντίστοιχων περιοδικών μέχρι 30 Ιούνη ΄87. Αναλυτικοί σχεδιασμοί των γραμματειών έκδοσης των αντίστοιχων περιοδικών θα ΄χουμε στο τεύχος 32 της Ενημέρωσης”. («Ενημέρωση» τεύχ. 31, 1987 Απρ, σελ. [0])

Σε αυτή την περιρρέουσα κατάσταση στην «Ενημέρωση» τεύχ. 32 (Οκτ. 1987), που κυκλοφόρησε με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 70 χρόνων λειτουργίας της ΕΜΕ (σελ. 29-36)

περιλαμβάνεται η “Εισήγηση για τον Ευκλείδη Α΄ από το ΔΣ” (σελ. 29) των μελών του ΔΣ (Στ. Παπασταυρίδη, Χρ. Κισκύρα, Ν. Ζάνη και Ν. Κλαουδάτου) “στην προσπάθειά τους να μελετήσουν τα προβλήματα του περιοδικού, συναντήθηκαν με την επιτροπή Ευκλείδη Α΄(...) κατέληξαν στις παρακάτω παρατηρήσεις τις οποίες θέτουν υπόψη του ΔΣ (...)”.

Ακολουθεί “Εισήγηση-Ενημέρωση Για τον Ευκλείδη Α΄” (ενυπόγραφη) που “δεν πρέπει να θεωρηθεί σαν ολοκληρωμένη και ικανοποιητικά συζητημένη πρόταση, που αντιπροσωπεύει όλα τα μέλη της ανοιχτής επιτροπής του Ευκλείδη Α΄ (...) Τούτη η εισήγηση είναι περισσότερο προσωπική δουλειά, αλλά απηχεί, σ΄ ένα αρκετά ικανοποιητικό βαθμό, νομίζω, και τις απόψεις όλων των συναδέλφων (...)” (σελ. 29-32)

Στη συνέχεια δημοσιεύεται “Εισήγηση για τον Ευκλείδη Β΄ από το ΔΣ της ΕΜΕ” (σελ. 32-33) των μελών του ΔΣ (Γ. Δημάκου, Β. Ζώτου, Δ. Τσιμπουράκη) “στην προσπάθειά τους να μελετήσουν τα προβλήματα του περιοδικού, συναντήθηκαν με την επιτροπή του Ευκλείδη Β΄(...) κατέληξαν στις παρακάτω παρατηρήσεις τις οποίες θέτουν υπόψη του ΔΣ (...)”.

Ακολουθείται από “Εισήγηση της  [10μελούς] γραμματείας προς τη συνέλευση της συντακτικής επιτροπής Ευκλείδης Β΄”. Η εισήγηση περιλαμβάνει 3 ενότητες (σελ. 33-35): Σκοπός και ιδεολογία του περιοδικού, Περιεχόμενο των τευχών και Λειτουργία της Συντακτικής Επιτροπής.

Καταληκτικά δημοσιεύεται “Ανοιχτή Επιστολή προς συναδέλφους μαθηματικούς” με ημερομηνία Ιούνης 1987 που υπογράφουν οι Συντακτικές Επιτροπές των περιοδικών Ευκλείδης Α΄ και Ευκλείδης Β΄ (σελ. 35-36) στην οποία σημειώνεται πως “οι Συντακτικές Επιτροπές αυτών των περιοδικών διαπνέονται από μια, όπως πιστεύουμε δικαιολογημένη φιλοδοξία, να καινοτομήσουν στον τρόπο προσφοράς της μαθηματικής γνώσης προς τα παιδιά (φυσικά διά των περιοδικών), δηλαδή επιδιώκουν να εκπονήσουν, στο μέτρο των δυνατοτήτων τους, μια νέα αντίληψη και μια νέα γραφή, τουλάχιστον για τα σχολικά μαθηματικά, αυτόν τον πιο αδύνατο παιδαγωγικό κρίκο. (...) Στην προσπάθειά μας λοιπόν για μια νέα αντίληψη και μια νέα γραφή των σχολικών μαθηματικών, καλούμε κάθε συνάδελφο και φίλο (ανεξάρτητα ειδικότητας), που σκέφτεται ανάλογα πάνω στα εκπαιδευτικά θέματα, να κάνει τον κόπο να παρακολουθήσει κάποιες συνεδριάσεις των Συντακτικών Επιτροπών (...)”.

Επισημαίνουμε πως στο “Γράμμα από το ΔΣ” («Ενημέρωση» τεύχ. 33, 1987 Δεκ, σελ. 1) σημειώνεται ότι “Συνεχίζεται ο προβληματισμός των συντακτικών επιτροπών για τη βελτίωση του περιεχομένου των εκδόσεων”.

Επίλογος (προσωρινά)

Με δυο λόγια, απολογιστικά, από την ανάλυση του υλικού και την παράθεση του αναγκαστικά συνοπτικά σε αυτή την εισήγηση καταλήξαμε ότι όλα έχουν ειπωθεί και όλα έχουν δοκιμαστεί άρα η επανάληψη τους από την αρχή με την... αισιοδοξία ότι αυτή τη φορά κάπου θα μας βγάλει δεν αρκεί...

Γεγονός, λοιπόν, είναι πως προτάσεις για περιοδικά υπάρχουν εδώ και 30 χρόνια. Μάλιστα σε έντυπη (αυτο)έκδοση της εισήγησής μου θα παραθέσω το σχετικό υλικό. Σε αυτή την εισήγηση το υλικό αναφέρεται μόνο με τα βιβλιογραφικά στοιχεία του και μέσω αντιπροσωπευτικών αποσπασμάτων.

Όπως αποδεικνύεται τις προτάσεις που θα διαβάσετε τις έκαναν άριστοι (είτε τότε που τις έκαναν είτε εξελίχθηκαν στη συνέχεια) ΑΛΛΑ εκ του αποτελέσματος κρίνοντας ΔΕΝ ευτύχησαν οι προτάσεις. Οπότε πριν αναζητήσετε τους “άριστους” προβληματιστείτε και οι κατά καιρούς διατελέσαντες υπεύθυνοι των περιοδικών, γιατί φθάσαμε εδώ. Γιατί αυτό το αποτέλεσμα καλό δεν το λες ΑΛΛΑ και δεν θα αλλάξει με ευχολόγια ή με επίκληση της... αριστείας...

Προτείνω (παραδειγματικά) ως υπόθεση εργασίας «Να αποδείξουμε στην πράξη μέσα από τα περιοδικά της ΕΜΕ ότι τα μαθηματικά διδάσκονται και μπορούν να τα μάθουν όλοι ο καθένας με το ρυθμό του αφού πρώτα αποδομήσουμε τις στρεβλώσεις και τα λάθη που έχουν εμφυτευθεί στα βιβλία και διά αυτών στα κεφάλια των μαθητών και γιατί όχι και των μαθηματικών».

Αγγελική Χ. Χρονοπούλου

Αθήνα 8/9/2017 (9.50 πμ)

Ενημερωτικά:

Με αρ. πρωτ. 164/19-4-2017 υπέβαλα στον Πρόεδρο, στο Γ.Γ. και στον Ταμία της ΕΜΕ “Πρόταση: οι διαδικασίες κρίσης άρθρων που δημοσιεύονται σε επιστημονικά περιοδικά να ισχύουν και για τα περιοδικά που εκδίδει η ΕΜΕ” την οποία και μπορείτε να διαβάσετε στο blog «Μαθηματικά Τετράδια»  http://mathematicatetradia.blogspot.gr/2017/09/blog-post.html (όπου αναρτήθηκε στις 6/9/2017)

Αθήνα 17/9/2017 (αναρτήθηκε)

Μπορείτε να διαβάσετε, για να ενημερωθείτε και την ανάρτησή μας (10/9/2017)

Πραγματοποιήθηκε η ημερίδα για τα περιοδικά της ΕΜΕ (8/9/17): μια πρώτη ενημερωτική αποτίμηση

http://mathematicatetradia.blogspot.gr/2017/09/8917.html

Επίσης διαβάστε για να ενημερωθείτε μια εκτενή περίληψη (3 σελίδων Α4) της εισήγησής μου (13/9/2017) 

http://mathematicatetradia.blogspot.gr/2017/09/1980.html

---

[1] Βλ. δύο δημόσιες παρεμβάσεις

στο ποστ νο. 10 (Για τα περιοδικά της ΕΜΕ: Μικρός Ευκλείδης, Ευκλείδης Α΄, Ευκλείδης Β΄: Πώς θα θέλαμε να είναι;) του mathematica.gr στις 21/7/2017 (8.59 μμ) http://www.mathematica.gr/forum/viewtopic.php?f=6&t=59075&p=287358#p287358

ΚΑΙ στο blog “Μαθηματικά Τετράδια” στις 21/7/2017 (9.50 μμ) http://mathematicatetradia.blogspot.gr/2017/07/1980.html με τίτλο: “Προτάσεις για τα περιοδικά της ΕΜΕ (δεκαετία 1980) Γιατί το παρελθόν πρέπει να μας διδάσκει” (1^η ενημερωτική ανακοίνωση προετοιμασίας για την ημερίδα)

[2] Όπως προαναγγέλθηκε στην «Ενημέρωση» τεύχ. 31, 1987 Απρ (σελ. [0])

[3] Βλ. αναλυτικά στο: Αγγελική Χ. Χρονοπούλου “2013, έτος σταθμός για την κάθαρση στη ΕΜΕ. Απολογισμός της δράσης της διοίκησης της ΕΜΕ διαχρονικά: επισημάνσεις δεσμευτικές για τη διάδοχη κατάσταση. Μέρος 1ο” αναρτήθηκε στις 13-2-2014 http://mathematicatetradia.blogspot.gr/2014/02/2013_13.html

[4] Βλ. αναλυτικά στο: Αγγελική Χ. Χρονοπούλου “2013, έτος σταθμός για την κάθαρση στη ΕΜΕ. Απολογισμός της δράσης της διοίκησης της ΕΜΕ διαχρονικά: επισημάνσεις δεσμευτικές για τη διάδοχη κατάσταση. Μέρος 1ο” αναρτήθηκε στις 13-2-2014 http://mathematicatetradia.blogspot.gr/2014/02/2013_13.html

[5] Στη θητεία μου το 2015 στην Εξελεγκτική Επιτροπή, υπολόγισα το χρέος της ΕΜΕ στις 90.000 περίπου +50.000 το κέρδος του 1989 φθάνουμε σήμερα στις 200.000 ευρώ. Υπάρχει, μήπως, άλλο συγκριτικό στοιχείο για το χρέος;

[6] «Ενημέρωση» 2013 Μάιος –Ιούνιος (σελ. 5)

[7] http://www.hms.gr/?q=node/1180

[8] Τον Απρίλη του 1968 εκδόθηκε ο “πρώτος” Ευκλείδης με τίτλο: Ο Ευκλείδης Παράρτημα του Δελτίου της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας“ τόμος Α τεύχος 4 (ανακτήθηκε από την ψηφιακή βιβλιοθήκη)

[9] Η αναφορά από την εκδήλωση-συζήτηση του Παραρτήματος Λάρισας με θέμα:  Τα Μαθηματικά είναι δύσκολα ή φαίνονται δύσκολα στους μαθητές ή μαθήτριες; «Ενημέρωση» τεύχ. 6, 1978 Οκτ –Δεκ (σελ. 24) και «Ενημέρωση» τεύχ. 7, 1979 Γεν –Απρ (σελ. 9)

[10] «Ενημέρωση» τεύχ. 3, 1977 Σεπτ –Νοέμ (σελ. 14) Τον Οκτώβρη  του 1976 εκδόθηκε το 1^ο τεύχος των δύο περιοδικών Ευκλείδη Α΄. και Β΄ με τίτλο: Ο Ευκλείδης Έκδοση της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας –Νέα σειρά: τεύχ. 1, τόμος 1 (ανακτήθηκε από την ψηφιακή βιβλιοθήκη)

[11] «Ενημέρωση» τεύχ. 3, 1977 Σεπτ –Νοέμ (σελ. 15)

[12] «Ενημέρωση» τεύχ. 3, 1977 Σεπτ –Νοέμ (σελ. 16)

[13] Βλ. παραπάνω αναφορές από την «Ενημέρωση» τεύχ. 3, 1977 Σεπτ –Νοέμ (σελ. 14-17).

[14] Το ίδιο ανακοινώνεται και στην «Ενημέρωση» τεύχ. 26, 1985 Νοέ (σελ. 30) και στην «Ενημέρωση» τεύχ. 28, 1986 Σεπτ (σελ. 2) και στην «Ενημέρωση» τεύχ. 29, 1986 Νοέ (σελ. 1).

[15] Ανάλογες ανακοινώσεις δημοσιεύονται και στην «Ενημέρωση» τεύχ. 33, 1987 Δεκ (σελ. [0]) και στην «Ενημέρωση» τεύχ. 36, 1988 Οκτ (σελ. [0]) που απευθύνεται προς τα Παραρτήματα.

[16] Στο ίδιο υπάρχει αναφορά πως “προσλήφθηκε επαγγελματίας λογιστής με πλήρη απασχόληση” («Ενημέρωση» τεύχ. 30, 1987 Φλεβ, σελ. 8)